Barbórka – historia święta górników

Barbórka to święto, które większość osób poznaje w szkole. Z okazji tego dnia dzieci w młodszych klasach wykonują charakterystyczne czapki górnicze, odbywają się lekcje dotyczące zawodu górnika, a także podobne atrakcje. Jednak tylko nieliczne osoby wiedzą, skąd właściwie wzięło się to święto i dlaczego jest obchodzone?

Barbórka jest świętem na cześć świętej Barbary z Nikomedii, czyli patronki nie tylko górników, lecz również ciężkiej pracy i… dobrej śmierci. Jest także patronką wszystkich innych zawodów obejmujących poszukiwanie zasobów z ziemi, a zwłaszcza paliw kopalnianych. Kim była? Jak podają źródła, żyła na przełomie III i IV wieku n. e., a zginęła z ręki swego ojca za to, że nie chciała wyrzec się swej wiary. W okresie średniowiecza jej kult dotarł do Polski, co miało miejsce prawdopodobnie w XIV wieku, jednak dopiero w XVII została uznana oficjalnie za patronkę górników. Na pamiątkę tego wykuto jej figurę z bryły galeny – znajduje się ona w kościele na kieleckiej Karczówce. Obchody Barbórki to właśnie dzień jej urodzin, czyli czwarty grudzień i datują się na połowę XVIII wieku, kiedy to pierwsze ceremonie miały miejsce w Tarnowskich Górach.

Z początku Barbórka była świętem wyłącznie liturgicznym, dopiero później dodano do niego świeckie zwyczaje, tworząc współczesną tradycję, gdzie najpierw odbywa się msza, w potem biesiada piwna. Masz odprawiana jest w kościele lub w cechowni, gdzie znajduje się figura świętej. Następnie w uroczysty przemarsz rusza orkiestra górnicza, przechodząc przez familoki (czyli osiedla górnicze). Podczas przemarszu orkiestra gra między innymi hymn górników, śpiewany przez towarzyszący jej pochód.

Tego dni organizowane są na cześć górników liczne występy i atrakcje, np. olimpiady wiedzy o zawodzie górnika, bale oraz zabawy dla całych rodzin. Choć główne atrakcje przypadają na 4 grudnia, to już dzień wcześniej zaczynają się górnicze zwyczaje. Odprawiane są uroczyste akademie, składane kwiaty pod pomnikami postaci związanymi z górnictwem, uroczyste przemarsze (w tym Pochód Lisa Majora), a także ceremonia „Skoku przez skórę”. Jest to rytuał przyjmowania do bractwa górniczego tych górników, którzy dopiero rozpoczęli swoją pracę na kopalni. Skok ten wykonywany jest nad rozciągniętą skórą lisa, którą trzymają dwaj górnicy – weterani. Trzeci grudnia kończony jest uroczyście, np. fajerwerkami, a całe popołudnie i wieczór trwa biesiada w karczmie piwnej, gdzie przy śląskiej muzyce górnicy wraz z rodzinami bawią się, śpiewają i oczywiście piją piwo. Spotkanie takie podzielone są na dwie strefy, zwane “Strzechami”. W “starej” zasiadają doświadczeni górnicy, w “nowych” młodsi stażem i doświadczeniem. Od niedawna do każdej tego typu biesiady są specjalnie projektowane kufle, które po biesiadzie zabiera się na pamiątkę do domu. Biesiada ma także swoje reguły w innych aspektach – np. za założenie ubrania niegalowego lub niekompletnie galowego osoba taka karana jest koniecznością wypicia piwa z solą lub zakuciem w dyby. Uwaga – kobiety nie uczestniczą w Biesiadach, mając swoje własne odpowiedniki – Babski Combry.

Wracając do dnia Barbórki, jest to moment, w którym wręczane są są medale, nagrody i odznaczenia dla zasłużonych górników i innych pracowników przemysłu wydobywczego. Warto dodać, że polskie obrzędy barbórkowe skrystalizowane zostały pod koniec XIX wieku w Leoben. Powstała tam Czytelnia Polska Akademików Górniczych. Mieściła się w wielkiej chacie krytej strzechą, stąd też podczas biesiad podział o takie właśnie nazwie. Trzeba przyznać, ze od tego czasu niewiele się zmieniło w tych zasadach – to właśnie w Leoben narodziła się tradycja skoku przez skórę, karczm piwnych oraz uroczystych przemarszów. Obecnie święto górników jest oczywiście najhuczniej obchodzone na Śląsku, jednak i w innych rejonach Polski odbywają się także uroczystości na cześć św. Barbary. Na przykład w Krakowie organizują Barbórkę studenci AGH i w zgodnej opinii znawców tematu jest ona dokładną rekonstrukcją tego, co robiono w Leoben.

Artykuł opracowała firma dostarczająca tani węgiel w Bielsku oraz kompleksowe usługi serwisowe.